- latent aanwezig -



Over de waarde van een leven

'Roken kost 2.000 euro per persoon per jaar', kopte nrc.nl onlangs. Op nos.nl stond: 'Roken kost zeker 21 miljard per jaar.' Het zijn nogal bedragen, maar waar komen ze vandaan?

De Stichting Eindspel Tabak wil graag naar een tabaksvrij Nederland. Om dit streven te onderbouwen hebben ze aan onderzoeksbureau SEO Economisch Onderzoek gevraagd een maatschappelijke kosten-batenanalyse van het roken te maken. In deze analyse wordt de huidige situatie in Nederland, waar 25% van de bevolking rookt, vergeleken met een hypothetisch Nederland waarin niemand rookt. Niet alleen de prijs van bijvoorbeeld de zorg wordt hierin meegenomen, maar ook de waarde van verloren levensjaren. En hier wringt helaas ook meteen de schoen.

Wat is de waarde van een verloren levensjaar? In het rapport schrijft SEO dat de meningen van economen hierover uiteenlopen. Het kan varieren van 20.000 tot meer dan 400.000 euro. SEO volgt echter een onderzoek uit 2014, waaruit blijkt dat de gemiddelde Nederlander 60.000 euro over heeft voor een gezond levensjaar. Vermenigvuldigt met het aantal levensjaren dat verloren gaat omdat rokers vroeger sterven komen we zo op een bedrag van 22 miljard euro. Daarnaast hebben rokers een lagere levenskwaliteit, waarvoor SEO nog eens 11 miljard becijferd. Samen vormt dit verreweg de grootste kostenpost van het roken.

De genoemde 21 miljard per jaar bestaat dus voor het overgrote merendeel niet uit monetaire kosten. Het zijn geen harde euro's die we betalen, of koopkracht die we verliezen. Het zijn verloren levensjaren, waar een bedrag aan is gehangen. En deze kosten rusten dus voornamelijk op de schouders van de rokers zelf.

De waarde van het roken.

Levert het roken dan ook wat op? Jahoor, want alhoewel de zorgkosten van een levende roker hoger zijn dan die van een niet-roker, zijn de totale zorgkosten van rokers lager omdat ze minder lang leven. Juist boven de 65 stijgen zorgkosten flink, en dit zijn precies de levensjaren die rokers inleveren. Het scheelt de samenleving 10 miljard, berekende SEO.

Zoals dat hoort bij een kosten-batenanalyse, wordt ook het ervaren rookgenot als baat meegeteld. Dit levert trouwens wel nog enige discussie op: rook je een pakje sigaretten omdat je het lekker vind, of omdat je verslaafd bent? En hoe is die verhouding? Om dat vast te stellen haalt SEO een onderzoek aan uit 2009 (Weimer et al.) waaruit blijkt de gemiddelde roker zo'n 330 euro over heeft om een jaar verslavingsvrij te zijn. Hieruit volgt, aldus Weimer, dat de objectieve waarde van het rookgenot ongeveer 65% is van de waarde die rokers ervaren. Uiteindelijk komt dit neer op een landelijk rookgenot van 9,2 miljard. Maar, SEO pakt er nog een ander onderzoek bij, uit 2014 (Song et al.), waaruit blijkt dat je het rookgenot helemaal niet mag meetellen in je kosten-batenanalyse. Rokers zijn volgens Song dermate verslaafd, en dus irrationeel, dat de objectieve waarde van het rookgenot nul is.

Opmerkelijk hieraan is dat wanneer mensen wordt gevraagd naar de waarde van een levensjaar, de onderzoekers er blijkbaar vanuit gaan dat het antwoord volledig rationeel en betrouwbaar is. Wordt rokers echter gevraagd naar de waarde van een pakje sigaretten, dan zit hun verslaving in de weg en wordt het antwoord onbetrouwbaar.

'Kosten van roken stijgen in de toekomst.'

In de conclusie van het rapport wordt het allemaal nog merkwaardiger. SEO schrijft terecht dat op dit moment de zorgkosten in een wereld met roken lager zijn dan in een wereld zonder roken. Maar, zo waarschuwt het onderzoeksbureau, in de toekomst kan dit beeld veranderen:

"De medische technologie ontwikkelt zich, waardoor de levensverwachting toeneemt, en dus het aantal verloren levensjaren afneemt. De besparing op de zorgkosten doordat rokers eerder overlijden neemt daardoor af."

Afgezien van het feit dat in het hele rapport dit toekomstbeeld nooit is doorgerekend, en het pas in de conclusie plotseling opduikt, gaat SEO volledig voorbij aan het feit dat met de toegenomen levensverwachting er dus ook gewonnen levensjaren te vieren zijn, a 60.000 euro per stuk. De baten van een gewonnen levensjaar zijn, volgens het onderzoek van SEO zelf, ongeveer 10 keer zo groot als de kosten aan zorg. De totale kosten van het roken stijgen dus niet, ze dalen.

Het geld en de waarde.

Het nadeel van een kosten-batenanalyse is dat de onderzoeker gedwongen wordt om alles in geld uit te drukken. Het genot van een pakje sigaretten, de last van een verslaving, het plezier van een gezond levensjaar of bijvoorbeeld de waarde van een stuk natuur ten opzichte van de economische waarde van een stuk snelweg. Het wordt noodzakelijk geacht, door beleidsmakers, om een afweging te kunnen maken: wat levert het meeste op?

De neiging om alles in geld uit te drukken is niet alleen pervers, het leid ook onherroepelijk tot problemen. Kijk maar naar de waarde die is opgehangen aan een levensjaar: 60.000 euro. Het had ook 20.000 euro kunnen zijn, of 400.000 euro. Dan waren de maatschappelijke kosten van het roken respectievelijk op -1 of 208 miljard uitgekomen. Wat is een rapport nog waard, met een dergelijke foutmarge?

Deze week sprak ik een roker die toegaf dat hij eigenlijk liever niet oud wilde worden. Die levensjaren, zo aan het eind, konden hem gestolen worden. Misschien is het een bewuste keuze, misschien is het de verslaving die spreekt. Wat het ook is, je kunt er geen bedrag op zetten. Niet op een stuk natuur, niet op het nationale geluk, en niet op het leven van een roker.


meer onzin...
De minister en het theater
Piet
Geen sleepwet
De rumba en zijn trawanten
Angst en verwarring
De plein
Dit is fictie
Wedstrijd
Hunted
De toekomst van drones
Wired en de advertentiemannetjes
Cybercriminaliteit onder jongeren
Over de waarde van een leven
Een netwerk van dingen
De menselijke mal
Onafhankelijk
Het begin
Pinnen mag
Er even lekker helemaal uit
De Fiets
Ook geen knip waard
Het Platteland
Het Strand